Khi thá»§y triá»u rút...
Äăng ngà y: 05/09/2016 Äã có má»™t thá»i là m ngân hà ng là niá»m mÆ¡ ước cá»§a biết bao ngưá»i, nhưng từ khi Ngân hà ng Nhà nước (NHNN) triển khai ÄỠán cÆ¡ cấu lại hệ thống các tổ chức tÃn dụng (TCTD), các cuá»™c thanh tra, kiểm tra được thá»±c hiện quyết liệt đã là m lá»™ ra hà ng loạt sai phạm trong hoạt động kinh doanh và cả những Ä‘iểm yếu kém trong công tác quản trị, giám sát, Ä‘iá»u hà nh.
Äến nay thì đã có ba ngân hà ng hợp nhất tá»± nguyện, ba ngân hà ng khác bị mua lại 0 đồng, má»™t hợp nhất vá»›i công ty tà i chÃnh, sáu buá»™c phải sáp nháºp và o ngân hà ng lá»›n hÆ¡n, má»™t số đặt dưới sá»± kiểm soát đặc biệt. Chưa hết, trong giai Ä‘oạn 2012-2015, nhiá»u lãnh đạo cấp cao lẫn cán bá»™ nhân viên ngà nh ngân hà ng bị Ä‘iá»u tra, khởi tố, kết án... liên tiếp diá»…n ra. Vì sao nghá» là m ngân hà ng lại lắm rá»§i ro đến váºy?
Ãp lá»±c tồn tại, cạnh tranh và chuyện tăng vốn ảo và lãi ảo
Ngà y 22-11-2006, ChÃnh phá»§ ban hà nh Nghị định 141/2006 vá» danh mục vốn pháp định cá»§a các ngân hà ng thương mại đến năm 2010 phải đạt 3.000 tỉ đồng, nhằm nâng cao năng lá»±c tà i chÃnh và cạnh tranh cá»§a các ngân hà ng để há»™i nháºp quốc tế trong bối cảnh Việt Nam vừa gia nháºp WTO. Quy định nà y đã đẩy các ngân hà ng tìm má»i đưá»ng trong cuá»™c Ä‘ua tăng vốn, trong khi nguồn lá»±c cá»§a cổ đông có hạn và thị trưá»ng chứng khoán cÅ©ng bắt đầu rá»›t không phanh từ năm 2007 đã khiến má»™t số ngân hà ng phải tăng vốn ảo hoặc đầu tư góp vốn lẫn nhau, hình thà nh nên mạng lưới sở hữu chéo chằng chịt mà sau đó đã gây ra biết bao hệ lụy và bất ổn cho hệ thống ngân hà ng.
Vá»›i việc vốn tăng quá nhanh, các ông chá»§ ngân hà ng cÅ©ng chịu áp lá»±c phải tăng nhanh lợi nhuáºn để là m đẹp các chỉ số sinh lá»i và là m hà i lòng các cổ đông. Thế là cuá»™c cạnh tranh phát triển tÃn dụng, lôi kéo khách hà ng lại rÆ¡i và o vòng xoáy khốc liệt. Những khoản đầu tư và cho vay dá»… dãi để chạy Ä‘ua doanh số, tô hồng các chỉ số tăng trưởng trong khi công nghệ quản lý, quản trị rá»§i ro và quy trình thẩm định, phê duyệt còn chứa đựng nhiá»u bất cáºp đã đẩy các ngân hà ng và o những rá»§i ro tiá»m ẩn, mà nợ xấu tăng cao như hiện nay là má»™t hệ quả kéo theo. Trong khi đó, các khoản lợi nhuáºn trên sổ sách tại má»™t số ngân hà ng chỉ là ảo khi dá»±a trên những khoản lãi dá»± thu kéo dà i năm nà y qua năm ná».
Vá»›i những rá»§i ro tiá»m ẩn và sai phạm tÃch tụ qua nhiá»u năm, lúc nà y thiệt hại và thất thoát đã dồn lại quá lá»›n, đến mức việc tìm kiếm giải pháp để xá» lý là vô cùng khó. |
Những quy định pháp luáºt chưa rõ rà ng hoặc không chạy theo kịp sá»± phát triển cá»§a thị trưá»ng khiến nhiá»u lãnh đạo ngân hà ng tham lam vượt rà o hoặc lách luáºt để gia tăng lợi nhuáºn. Äể tối ưu hóa sá» dụng vốn vá»›i phương châm không để tiá»n chết, các ngân hà ng cạnh tranh lãi suất thu hút tiá»n gá»i từ khách hà ng rồi sau đó âm thầm Ä‘em gá»i tại các ngân hà ng Ä‘ang gặp khó khăn vá» thanh khoản vá»›i những thá»a thuáºn lãi suất cao hÆ¡n, gây ra bất ổn cho hệ thống và đẩy mặt bằng lãi suất cà ng lên cao hÆ¡n. Việc cho vay công ty con, công ty liên kết vượt tá»· lệ quy định để đầu tư và o những kênh đầy rá»§i ro như thị trưá»ng chứng khoán hay bất động sản cÅ©ng khiến má»™t số ngân hà ng sau đó phải gánh những khoản lá»— khổng lồ.
Ngoà i ra, vá»›i các ngân hà ng nông thôn được nâng cấp lên thà nh thị theo Nghị định 141 đã nhanh chóng bá»™c lá»™ nhiá»u Ä‘iểm yếu, bởi khả năng quản trị không theo kịp sá»± gia tăng quá nhanh vá» quy mô hoạt động. ChÃnh những ngân hà ng nà y vá»›i tiá»m lá»±c vốn Ãt, tăng trưởng nóng, quản trị rá»§i ro kém đã thu hút các khoản góp vốn lòng vòng, đẩy lãi suất lên cao, cạnh tranh thiếu là nh mạnh và là m rối loạn hoạt động cá»§a ngà nh ngân hà ng nói riêng và ná»n kinh tế nói chung.
Cho vay sân sau, lòng tham, những khoản lót tay và giấu lỗ
Ngân hà ng nà y cá»§a ông A, ngân hà ng kia cá»§a bà B, ngân hà ng ná» do ông C nắm quyá»n chi phối là điá»u mà giá»›i tà i chÃnh không còn lạ gì. Vá»›i vị thế gần như toà n quyá»n quyết định má»i hoạt động cá»§a ngân hà ng thì việc cho vay các công ty sân sau cá»§a mình vá»›i lãi suất ưu đãi là điá»u không quá khó khăn. Nhiá»u cổ đông lá»›n và lãnh đạo ngân hà ng đã tùy nghi sá» dụng ngân hà ng như là má»™t công cụ tà i chÃnh, má»™t kênh tà i trợ vốn cá»§a riêng mình hoặc cho các nhóm lợi Ãch.
Còn đối vá»›i những ngân hà ng, công ty tà i chÃnh mà lãnh đạo không nắm cổ phần chi phối thì quyết định phát hà nh những khoản vay, bảo lãnh giá trị lá»›n kèm theo những khoản lót tay tÃnh theo phần trăm là má»™t lá»±a chá»n khả thi. Bên cạnh đó, má»™t bá»™ pháºn cán bá»™ nhân viên ngân hà ng suy thoái vỠđạo đức lại tiếp tay, cấu kết vá»›i khách hà ng để vừa đạt chỉ tiêu kinh doanh vừa kiếm thêm trở nên ngà y cà ng phổ biến.
Mặc dù đã có những quy định cá»§a Ngân hà ng Nhà nước, tuy nhiên việc má»™t ngân hà ng cho vay táºp trung và o má»™t khách hà ng hoặc má»™t nhóm khách hà ng như trên vá»›i tá»· lệ vượt mức quy định không phải là không có.
Äến khi ná»n kinh tế khó khăn, hoạt động kinh doanh cá»§a các doanh nghiệp suy yếu thì các ngân hà ng lúc nà y “đâm lao phải theo lao” nên tiếp tục đảo nợ, cÆ¡ cấu nợ cho khách hà ng, cho vay thêm hoặc cá»™ng dồn lãi vay và o khoản vay, cà ng khiến áp lá»±c chi phà tà i chÃnh cá»§a doanh nghiệp tăng thêm. Äể rồi đến má»™t lúc nà o đó háºu quả ngà y cà ng lá»›n và không thể khắc phục được nữa, doanh nghiệp phá sản, còn ngân hà ng mất vốn.
Tuy nhiên, những khoản nợ xấu và mất vốn lại tiếp tục được che Ä‘áºy, những khoản lá»— từ đầu tư, cho vay bị giấu Ä‘i để các báo cáo tà i chÃnh công bố định kỳ vẫn là m hà i lòng các cổ đông, gìn giữ uy tÃn cho các lãnh đạo ngân hà ng và hình ảnh, thương hiệu cá»§a ngân hà ng trước khách hà ng.
Giám sát chồng chéo, chưa chặt chẽ, thiếu cảnh báo sớm, xỠlý lại quá muộn
Hiện tại có năm cÆ¡ quan có trách nhiệm giám sát tà i chÃnh bao gồm CÆ¡ quan Thanh tra giám sát thuá»™c NHNN, Thanh tra Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, Cục Giám sát bảo hiểm (Bá»™ Tà i chÃnh), Bảo hiểm tiá»n gá»i Việt Nam và Ủy ban Giám sát tà i chÃnh quốc gia.
Vá» chế độ báo cáo, các tổ chức tÃn dụng Ä‘ang thá»±c hiện theo các văn bản như Thông tư 49/2014/TT- NHNN, Thông tư 31/2013/TT-NHNN (thay thế Thông tư 21 và sắp tá»›i sẽ được thay thế bằng Thông tư 35), Thông tư 155/2015/TT-BTC (thay thế Thông tư 52) và các công văn yêu cầu báo cáo định kỳ hoặc đột xuất khác.
Mặc dù các báo cáo được thá»±c hiện theo định kỳ ngà y, ná»a tháng, tháng, quà và năm, tuy nhiên các cÆ¡ quan giám sát cÅ©ng chỉ dá»±a trên số liệu báo cáo cá»§a các ngân hà ng để nắm tình hình và đánh giá mức độ hợp lý cá»§a số liệu, còn việc số liệu báo cáo có đáng tin cáºy hay không thì chỉ đến khi các cÆ¡ quan thanh tra và o cuá»™c má»›i có thể phát hiện ra.
Tháºm chà khi phát hiện ra các sai phạm thì cÅ©ng chưa xá» lý triệt để. Các cÆ¡ quan thanh tra giám sát cÅ©ng chá»§ yếu háºu kiểm và thiếu những cảnh báo thưá»ng kỳ cho các ngân hà ng, chưa dám công bố thông tin rá»™ng rãi do sợ ảnh hưởng đến tâm lý ngưá»i gá»i tiá»n, Ä‘iá»u lẽ ra cần phải thá»±c hiện để các ngân hà ng phải hoạt động nghiêm túc nếu không muốn đánh mất niá»m tin cá»§a khách hà ng.
Việc thá»±c hiện đỠán tái cÆ¡ cấu hệ thống ngân hà ng khiến những yếu kém cá»§a các ngân hà ng ngà y cà ng lá»™ ra nhiá»u hÆ¡n. Tuy nhiên, vá»›i những rá»§i ro tiá»m ẩn và sai phạm tÃch tụ qua nhiá»u năm, lúc nà y thiệt hại và thất thoát đã dồn lại quá lá»›n đến mức việc tìm kiếm giải pháp để xá» lý là vô cùng khó. Khi đó, việc truy cứu trách nhiệm và xá» lý chỉ là hà nh động tất yếu cá»§a cả má»™t quá trình được và như cuốn phim có má»™t kết cục buồn.